~~~~~~~~~~~~~ KRIPTORSIDI ~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~ KRIPTORCHISMUS ~~~~~~~~~~~~~

TANIM :
Erkek hayvan yavrularında belirli bir surede testisin biri yada ikisinin kese(scrotum)içine inmeyip karin boşluğunda yada inguinal kanal içinde kaldığı görülür.Karin içinde olana Abdominal kriptarshidi,inguinal kanaldakineyse inguinal krıptorsıdı denir.

krıptorsıdı soğuk kanlı atlarda,erkek domuz ve köpeklerde,nadiren koç boğa ve tekelerde görülmektedir.Bu bozukluk doğumsaldır ve çoğunluklada kalıtsaldır.

Her iki testis gizli olduğunda, çoğunlukla sol testis karin boşluğunda sağ testis inguinal kanalda bulunur.Bu durumun aksi çok azdır.

Abdominal kriptosidi atlarda inguinal olandan daha fazla ve olayların yaklaşık % 60 inde solda ve tek taraflıdır.Bu çeşit kriptosidin iki taraflı olması ancak % 10 oranındadır.

NEDENLER :
Testislerin karin içinde veya canalis inguinaliste kalmalarının çeşitli nedenleri vardır.Bunlar kasların zayıf oluşumu,mesorchium veya funiculus spermaticusun kısalığı veya kaynaşması,testislerin çok ufak yada anormal derecede büyük olması,anulus inguinalis subperitonealis veya ostium vaginalenin çok dar bulunmasından dolayı oluştuğu sanılmaktadır.Bunlara rağmen Sebenlerinin tam olarak açıklanmadığını söylemek gerekir.

ANATOMO-PATOLOJIK GÖRÜNÜM :
Keseye inmeyen testisin gelişmesi duraklar ve aynen foetustaki gibidir yani yumuşak,yassı,kuru incir benzeri ve daha çok yumurtamsı bir görünümdedir.

İnguinal ve abdominal kriptoshidilerde vücut ısısının etkisi altında kalmadan dolayı canlı spermatozoitler oluşmaz.

tek taraflı olanlarda söz konusu olmamakla beraber çift taraflıda aygırlar sterildirler.Normal hayvandaki testis 100-350 gr iken kriposidik testisler ortalama 50 gr dir bazen tamimiyle atrofiye olur ve 10-20 gr ağırlık teşkil eder.

Abdominallerde testisler ostium vaginalenin medial ve alt tarafında bulunur.Burada proc.vaginalis tam olarak değil rudimenter şekilde,küçük parmak büyüklüğündedir.

inguinallerde testisler inguinal kanalda bir bas parmak boyunda ve küçük bir vajina peritonealis içinde bulunurlar.

SEMPTOM :
Criptorsismus önce testislerin bir yada iki taraflı olarak keselerinde olmamasıyla karakterizedir.Böyle taylar çok sinirli çabuk irkilte olma,seksüel isteklerin artması,aygır davranışları gösterir.Genç yaslarda uysal olabilirlerse de sonrada ısırıcı cifte atici bir huya sahip olurlar.Bu nedenle Böyle hayvanlar ahırda ve dinarda tehlikelidir.Bu davranışlar normal olmayan testislerin erkeklik hormonunun salgısından ileri gelir.

Criptorsismuslu yayvanlar vücutça iyi gelişmiş ve kuvvetlidirler.Kendiliğinden Asim yaparlarsa da ejekulat canlı spermatozoitler olmadığı için sonuç alınmaz.Onun için bunların hiçbir yetiştirmede kıymeti yoktur.Ticari değerleri de azdır.Bu nedenledir ki en geç 2 yasına kadar operasyona tabi tutulmakla iyi bir is hayvani olurlar.

TEŞHİS :
Hayvanin diş görünüşü cinsellik hareketleri,daima huzursuzluk hali göstermesi,1 veya 2 taraflı olarak keselerde testislerin ve kastrasyon skatriksinin bulunmaması önemli ipucudur.

Dıştan muayenede hayvan ayakta zapt edilir.Parmaklar huni seklinde birleştirilip kasık bölgesinde anulus inguinalis subcutaneus a ve canalis inguinalise doğru sokulur.Bu muayene 3 abdominal Criptorsidi de hissedilemez.Fakat inguinal alanda buradaki testisle temas sağlanabilir.Ancak Semiz hayvanlarda ayni yerde bulunan yağ yumakları ve vena genişlemeleriyle karıştırılmamalıdır.Bu durumda da hayvan yatırılmış vaziyette muayene edilir.Ayakta hissedilemeyen testis yatırılınca,kasık kanalının alt deliği hizasından deriyi kaldırmak suretiyle belirli bir çıkıntı oluşturur.Buda olmaz ise rektal palpasyona başvurulur

Hayvana tek tarifli yada aldatıcı bir kastrasyon uygulanmışsa teşhis güçleşir.

Kastrasyon yapılıp yapılmadığı operasyon skatriksinin kontrolünden sonra anlaşılır.Kastrasyon skatriksi huni seklinde ve yukarıya çekilmiştir.Anulus inguinalise ve linea medianaya doğru basınç yapıp bu basınç önden arkaya doğru hafif hareketlerle devam ettirilirse kesilmiş ve skatrikse yapmış olan funiculus spermaticusun parmakların ucundan kaydığı hissedilir.Sonra diğer bacak kaldırılarak kontrol yapılır.Bu kontroller esnasinda deri skatriksi elle aşağıya doğru çekilirken diğer el yardımıyla gergin soptum scroti üzerindeki deri ileri geri hareket ettirilir.Eğer kastrasyon yapılmış izlenimini vermek amacıyla sadece deriye bir ensizyon yapılmış ise bu belirtiler bulunmaz.Yalnız yüzlek bir skatriks ve fibroz sertlik hissedilir,ancak kastrasyonun birbirine paralel iki ensizyonla yapılması düşünülerek olabilecek bu gibi yara izleri her zaman iki taraflı kastrasyon için kesin bir kanıt olmayacağı gibi tek deri sikatrisi gösteren bir beygirde iki taraflı kastre edilmiş olabilir.

Hayvan gerçekten kastre edilmiş olsa da ensizyona ait skatriksi her zaman huni tarzında yukarı çekilmiş değildir.Bazen bu skatriks bacağın iç yüzünde gizlenmiş olabilir.Bu hataya düşmemek için muayene dikkatli yapılmalı ve kesilen funiculus spermaticusun uçları mutlaka aranmalıdır.Bu muayenede funiculus spermaticus ucunun bir tarafta bulunmuş diğer tarafta hissedilmemiş olması karsısında Iğdır olarak satın alınmış olan hayvanin tek taraflı kriptarshidi olduğu anlaşılır.

Abdominal Criptorsidilerde rektal palpasyona gerek duyulur.Yaşlı ve sakin hayvanlarda bu muayene ile tespit edilebilir.Huysuz hayvanlarda güçtür.Testisler orta çizgini sağında veya solunda anulus inguinalisin subperitonealisin kenarlarındaki gevsek kaygan,iyi sınırlanmış,kolay yer değiştirebilen tıpkı cıva ile doldurulmuş bir kesecik kıvamında ve basınca karsı duyarlıdır.

Rektal muayenede pupissin on kenarı ve linea medyana rehber alınır linea albenin 10-15 cm yan tarafına doğru parmaklar gezdirilerek atrphiye olan testisler aranır.